Özellikle ninelerimizin hatta annelerimizin “Bu halı dokuma, çok kıymetlidir!” lafını çok duymuşuzdur. Tabi ki her evde kullanılan kilim, yolluk, halı vs. zamanında el tezgahlarında işleniyordu. El emeği, göz nuru, ipliklerin boyalarının bile özenle hazırlandığı bu işlemlere günlerini hatta haftalarını veren insanlara sanatçı denmez de ne denir!
Osmanlının en büyük ihracat kalemiydi dokumacılık.Tiftik Keçisini ülkeden dışarıya çıkartmak yasaktı o zamanlar. İngiltere gibi ülkelerin sanayilerini geliştirerek fabrika tezgahlarına geçmeleri nedeniyle bu sanat gittikçe önemini yitirmiş olsa da annelerimizin bahsettiği o halılara dokunun, inceleyin, o tarihin anılarında sizleri yolculuğa çıkarsın, nasıl zor zanaat olduğunu belki fark edebilirsiniz. Ama muhteşem görünüşleri ve el becerisinden geçtikleri zaten aşikardır.
Dokumacılık basit bir tanımlamayla ipliklerin birbirinin altından ve üstünden geçirilmesiyle üretilmiş olan örgüdür. Türk kültürünün eski zamanlardan beri parçası olan dokumacılık mesleğinin en çok kullanılan hammadesi yündür. İpek, kenevir, kıl ve tiftikte kullanılabilir. Dokumacılık türleri ise şu şekilde açıklanabilir;
Mekikli dokumalar, kirkitli dokumalar, kirkitli düz dokumalar, kirkitli havlı dokumalar. Geleneksel Türk dokumaları, ev, çarşı, saray dokumaları olarak derecelendirilebilir.
Mekikli Dokumalar
Gücüler yardımıyla gruplar halindeki çözgüler arasında oluşturulan aralıktan, atkı ipinin mekikle geçirilmesi sonunda elde edilen düz yüzeyli dokuma şeklidir.
Kolan Dokuma
Yün, pamuk, keten, kıl ipliklerinin çözgü, atkı olarak kullanıldığı, yassı, enli kuşak bağ gibi olan dokumalardır.
Çarpana Dokuma
Çarpana dokuma en basit dokuma tekniği olup dokuma kare şeklinde, köşeleri delikli kartlarla yapılmaktadır. Deve, öküz gönü veya ceviz ağacından yapılan kare şeklindeki levhalara çarpana adı verilmektedir.
Kirkitli Dokumalar
El dokumalarının bir kısmında atkı ipliğini, ilmeleri sıkıştırmak amacıyla kullanılan araca “kirkit”, bu aracın kullanıldığı el dokumalarına da kirkitli dokumalar denilir.
Kilim Dokuma
Atkı ipliklerinin çözgü iplikleri arasından bir alt, bir üst geçirilmesi, sıkıştırılması ile çözgü ipliklerinin gizlendiği atkı yüzlü dokumadır.
Cicim Dokuma
Çözgü, atkı iplikleri arasına renkli desen iplikleri atılarak sıkıştırılmak suretiyle meydana getirilen dokuma türüdür. Cicim tersten yapılan dokumadır.
Zili Dokuma
Her desen ipliği kendi desen alanında, enine üç üstten bir alttan atlayarak geçirilmektedir. Sıra tamamlandıktan sonra, bir veya birkaç atkı atılarak sıkıştırılmaktadır.
Sumak Dokuma
Sumak dokuma, aynı renkteki desen alanında, desen ipliklerinin çözgü çiftlerine sürekli sarılması ile oluşmaktadır. Kendi alanında çözgülere sarıldığı gibi arkadan yana veya yukarı dönerek, diğer desen alanlarında da sarılmaya devam etmektedir.
Kirkitli Havlı Dokumalar
Pamuk, kıl, ipek, yün ipliklerin halının boyuna yan yana dizilmesinde meydana gelen çözgü iskeletinin her çift teline yün, ipek, floş iplerinin değişik tekniklerle, ilme bağlanıp, üzerine atkı ipliği kirkitle sıkıştırılmak suretiyle dokunan havlı yüzlü dokumadır.
Kışın dokuma ürünleri kullandıysanız günümüz fabrika ürünleriyle aralarında ki ısı farkına şahit olmuşsunuzdur. Günümüzde hala evlerde üretilen bu ürünlerden mutlaka almanızı öneririz. Yine nadir olarak üretilen halı ve kilimlerden de ister süs eşyası olarak, ister kullanmak maksatlı edinmeniz bu sanatın sürmesine vesile olacaktır.
Ve konuya ilgi duyanlar için muhteşem bir roman, Sadri Ertem’in Çıkrıklar Durunca mutlaka okunmalı.
El emeği goz nuru derler 🙂
75 yaşında yolluk dokuyor nasıl emekli olur